(6) 1. ปุคฺคลวคฺควณฺณนา

[53] ทุติยปณฺณาสกสฺส ปฐเม จกฺกวตฺตินา สทฺธิํ คหิตตฺตา ‘‘โลกานุกมฺปายา’’ติ น วุตฺตํฯ เอตฺถ จ จกฺกวตฺติโน อุปฺปตฺติยา ทฺเว สมฺปตฺติโย ลภนฺติ, พุทฺธานํ อุปฺปตฺติยา ติสฺโสปิฯ

[54] ทุติเย อจฺฉริยมนุสฺสาติ อาจิณฺณมนุสฺสา อพฺภุตมนุสฺสาฯ

[55] ตติเย พหุโน ชนสฺส อนุตปฺปา โหตีติ มหาชนสฺส อนุตาปการี โหติฯ ตตฺถ จกฺกวตฺติโน กาลกิริยา เอกจกฺกวาเฬ เทวมนุสฺสานํ อนุตาปํ กโรติ, ตถาคตสฺส กาลกิริยา ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุฯ

[56] จตุตฺเถ ถูปารหาติ ถูปสฺส ยุตฺตา อนุจฺฉวิกาฯ จกฺกวตฺติโน หิ เจติยํ ปฏิชคฺคิตฺวา ทฺเว สมฺปตฺติโย ลภนฺติ, พุทฺธานํ เจติยํ ปฏิชคฺคิตฺวา ติสฺโสปิฯ

[57] ปญฺจเม พุทฺธาติ อตฺตโน อานุภาเวน จตฺตาริ สจฺจานิ พุทฺธาฯ

[58] ฉฏฺเฐ ผลนฺติยาติ สทฺทํ กโรนฺติยาฯ น สนฺตสนฺตีติ น ภายนฺติฯ ตตฺถ ขีณาสโว อตฺตโน สกฺกายทิฏฺฐิยา ปหีนตฺตา น ภายติ, หตฺถาชานีโย สกฺกายทิฏฺฐิยา พลวตฺตาติฯ สตฺตมฏฺฐเมสุปิ เอเสว นโยฯ

[61] นวเม กิํปุริสาติ กินฺนราฯ มานุสิํ วาจํ น ภาสนฺตีติ มนุสฺสกถํ น กเถนฺติฯ ธมฺมาโสกสฺส กิร เอกํ กินฺนรํ อาเนตฺวา ทสฺเสสุํฯ โส ‘‘กถาเปถ น’’นฺติ อาหฯ กินฺนโร กเถตุํ น อิจฺฉติฯ เอโก ปุริโส ‘‘อหเมตํ กถาเปสฺสามี’’ติ เหฏฺฐาปาสาทํ โอตาเรตฺวา ทฺเว ขาณุเก โกฏฺเฏตฺวา อุกฺขลิํ อาโรเปสิฯ สา อุภโตปสฺเสหิ ปตติฯ

ตํ ทิสฺวา กินฺนโร ‘‘กิํ อญฺญํ เอกํ ขาณุกํ โกฏฺเฏตุํ น วฏฺฏตี’’ติ เอตฺตกเมว อาหฯ ปุน อปรภาเค ทฺเว กินฺนเร อาเนตฺวา ทสฺเสสุํฯ ราชา ‘‘กถาเปถ เน’’ติ อาหฯ เต กเถตุํ น อิจฺฉิํสุฯ เอโก ปุริโส ‘‘อหเมเต กถาเปสฺสามี’’ติ เต คเหตฺวา อนฺตราปณํ อคมาสิฯ ตตฺเถโก อมฺพปกฺกญฺจ มจฺเฉ จ อทฺทส, เอโก กพิฏฺฐผลญฺจ อมฺพิลิกาผลญฺจฯ ตตฺถ ปุริโม ‘‘มหาวิสํ มนุสฺสา ขาทนฺติ, กถํ เต กิลาสิโน น โหนฺตี’’ติ อาหฯ อิตโร ‘‘กถํ อิเม เอตํ นิสฺสาย กุฏฺฐิโน น โหนฺตี’’ติ อาหฯ เอวํ มานุสิํ วาจํ กเถตุํ สกฺโกนฺตาปิ ทฺเว อตฺเถ สมฺปสฺสมานา น กเถนฺตีติฯ

[62] ทสเม อปฺปฏิวาโนติ อนุกณฺฐิโต อปจฺโจสกฺกิโตฯ

[63] เอกาทสเม อสนฺตสนฺนิวาสนฺติ อสปฺปุริสานํ สนฺนิวาสํฯ น วเทยฺยาติ โอวาเทน วา อนุสาสนิยา วา น วเทยฺย, มา วทตูติ อตฺโถฯ เถรมฺปาหํ น วเทยฺยนฺติ อหมฺปิ เถรํ ภิกฺขุํ โอวาทานุสาสนิวเสน น วเทยฺยํฯ อหิตานุกมฺปีติ อหิตํ อิจฺฉมาโนฯ โน หิตานุกมฺปีติ หิตํ อนิจฺฉมาโนฯ โนติ นํ วเทยฺยนฺติ ‘‘อหํ ตว วจนํ น กริสฺส’’นฺติ นํ วเทยฺยํฯ วิเหเฐยฺยนฺติ วจนสฺส อกรเณน วิเหเฐยฺยํฯ ปสฺสมฺปิสฺส นปฺปฏิกเรยฺยนฺติ ปสฺสนฺโตปิ ชานนฺโตปิ อหํ ตสฺส วจนํ น กเรยฺยํฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ สุกฺกปกฺเข ปน สาธูติ นํ วเทยฺยนฺติ ‘‘สาธุ ภทฺทกํ สุกถิตํ ตยา’’ติ ตสฺส กถํ อภินนฺทนฺโต นํ วเทยฺยนฺติ อตฺโถฯ

[64] ทฺวาทสเม อุภโต วจีสํสาโรติ ทฺวีสุปิ ปกฺเขสุ อญฺญมญฺญํ อกฺโกสนปจฺจกฺโกสนวเสน สํสรมานา วาจา วจีสํสาโรฯ ทิฏฺฐิปฬาโสติ ทิฏฺฐิํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนโก ยุคคฺคาหลกฺขโณ ปฬาโส ทิฏฺฐิปฬาโส นามฯ เจตโส อาฆาโตติ โกโปฯ โส หิ จิตฺตํ อาฆาเตนฺโต อุปฺปชฺชติฯ อปฺปจฺจโยติ อตุฏฺฐากาโร, โทมนสฺสนฺติ อตฺโถฯ อนภิรทฺธีติ โกโปเยวฯ โส หิ อนภิราธนวเสน อนภิรทฺธีติ วุจฺจติฯ

อชฺฌตฺตํ อวูปสนฺตํ โหตีติ สพฺพมฺเปตํ นิยกชฺฌตฺตสงฺขาเต อตฺตโน จิตฺเต จ สทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิกสงฺขาตาย อตฺตโน ปริสาย จ อวูปสนฺตํ โหติฯ ตสฺเมตนฺติ ตสฺมิํ เอตํฯ เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

ปุคฺคลวคฺโค ปฐโมฯ

(7) 2. สุขวคฺควณฺณนา

[65] ทุติยสฺส ปฐเม คิหิสุขนฺติ คิหีนํ สพฺพกามนิปฺผตฺติมูลกํ สุขํฯ ปพฺพชิตสุขนฺติ ปพฺพชิตานํ ปพฺพชฺชามูลกํ สุขํฯ

[66] ทุติเย กามสุขนฺติ กาเม อารพฺภ อุปฺปชฺชนกสุขํฯ เนกฺขมฺมสุขนฺติ เนกฺขมฺมํ วุจฺจติ ปพฺพชฺชา, ตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชนกสุขํฯ

[67] ตติเย อุปธิสุขนฺติ เตภูมกสุขํฯ นิรุปธิสุขนฺติ โลกุตฺตรสุขํฯ

[68] จตุตฺเถ สาสวสุขนฺติ อาสวานํ ปจฺจยภูตํ วฏฺฏสุขํฯ อนาสวสุขนฺติ เตสํ อปจฺจยภูตํ วิวฏฺฏสุขํฯ

[69] ปญฺจเม สามิสนฺติ สํกิเลสํ วฏฺฏคามิสุขํฯ นิรามิสนฺติ นิกฺกิเลสํ วิวฏฺฏคามิสุขํฯ

[70] ฉฏฺเฐ อริยสุขนฺติ อปุถุชฺชนสุขํฯ อนริยสุขนฺติ ปุถุชฺชนสุขํฯ

[71] สตฺตเม กายิกนฺติ กายวิญฺญาณสหชาตํฯ เจตสิกนฺติ มโนทฺวาริกสุขํฯ ตํ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกํ กถิตํฯ

[72] อฏฺฐเม สปฺปีติกนฺติ ปฐมทุติยชฺฌานสุขํฯ นิปฺปีติกนฺติ ตติยจตุตฺถชฺฌานสุขํฯ ตตฺถ โลกิยสปฺปีติกโต โลกิยนิปฺปีติกํ, โลกุตฺตรสปฺปีติกโต จ โลกุตฺตรนิปฺปีติกํ อคฺคนฺติ เอวํ ภุมฺมนฺตรํ อภินฺทิตฺวา อคฺคภาโว เวทิตพฺโพฯ